Istorija jezika II

 

Pokušaji uvođenja narodnog jezika

-        Preteče (prethodnici, oni koji su pre bili angažovani na istom polju) Vuka Karadžića bili su:

1.      Dositej Obradović – zalagao se za što masovnije opismenjavanje ljudi, te za pisanje narodnim jezikom, kojim sam nije dobro vladao;

2.      Sava Mrkalj – 1810. godine u delu „Salo debeloga jera...“ daje svoju verziju azbuke od 29 slova (bez slova dž). Dao je svoja rešenja za pisanje slova lj, nj, ć, đ, j koja će Karadžić izmeniti; dalji rad u ovoj oblasti Mrkalj je obustavio zbog protivljenja Crkve.

V. S. Karadžić – reforma jezika, pisma, pravopisa

- Rođen u Tršiću, kod Loznice 1787. godine, u porodici ijekavskih govornika poreklom iz Hercegovine. Opismenio se uz pomoć rođaka i u manastiru Tronoši; u Prvom srpskom ustanku je, zbog bolesti, učestvovao samo kao pisar vojvode Đorđa Ćurčije.

- Godine 1813. posle sloma Prvog srpskog ustanka odlazi u Beč, gde upoznaje Jerneja Kopitara, cenzora slovenskih knjiga u Austrougarskoj. Uz njegovu pomoć 1814. g. Mrkaljevom azbukom piše i objavljuje ,,Malu prostonarodnu slaveno-serbsku pjesnaricu" (prva štampana zbirka narodnih pesama) i ,,Pismenicu serbskoga jezika po govoru prostoga naroda napisanu" (prva štampana gramatika srpskog jezika). Time je najavio koje su dve ključne oblasti njegovog budućeg rada: prikupljanje narodnih umotvorina i rad na jeziku.

- Godine 1818. objavio je prvo delo koje je pisao svojom azbukom i pravopisom – ,,Srpski rječnik". Kopitar mu je reči u rečniku preveo na latinski i nemački jezik. Ima oko 26000 reči iz narodnog jezika Karadžićevog kraja. Karadžićeva azbuka, ovde prvi put primenjena, zapravo je dorađena Mrkaljeva – Karadžić je uveo slova: j, lj, nj, dž, đ, ć. Zasnovao je fonetski pravopis – pišu se samo slova koja se izgovaraju. Rječnik sadrži i ,,Srpsku gramatiku" kojom počinje normiranje srpskog jezika.

- Rječnik je oduševio naučne krugove u Evropi; a brojni Srbi su ga kritikovali zbog: narodnog jezika, ijekavskog izgovora, slova j iz latinice, unetih vulgarnih reči u rečnik.

- Godine 1823: tri knjige Srpskih narodnih pesama.

- Godine 1836: počinje da piše slovo H u knjizi Srpske narodne poslovice.

- Godine 1839: odustaje od ijekavskog jotovanja glasova d i t (e piše više đevojka, ćerati, nego djevojka, tjerati).

- Godine 1847: objavljene četiri knjige napisane narodnim jezikom:

• prevod Novog zaveta sa crkvenoslovenskog na srpski jezik (Vuk Karadžić);
• rasprava o jeziku Rat za srpski jezik i pravopis, Đura Daničić;
• Pesme, Branka Radičevića;
• Gorski vijenac, Petra Petrovića Njegoša.

Zbog ove četiri knjige 1847. godina proglašava se godinom nezvanične Karadžićeve pobede.

-        Godine 1850. potpisan je Bečki književni dogovor između Srba i Hrvata o zajedničkom jeziku.

-        Godine 1852. Karadžić je objavio drugo izdanje Srpskog rječnika sa preko 47000 reči.

-        Godine 1864. Karadžić je umro; 1868. knez Mihailo doneo je uredbu o obaveznoj upotrebi Karadžićevog jezika i pravopisa u zvaničnim prilikama.

-        Godine 1918. stvara se Kraljevina SHS u kojoj se jezik zove srpskohrvatski/hrvatskosrpski i piše se ćirilicom i latinicom.

Novosadski književni dogovor potpisan je 1954. godine kako bi se radilo na jedinstvu jezika Srba i Hrvata.

Godine 1991 raspada se Jugoslavija i osamostaljuju jezici – srpski, hrvatski, bosanski, bošnjački, crnogorski.

U Republici Srbiji Ustavom je propisana službena upotreba srpskog književnog jezika ekavskog i ijekavskog izgovora, na ćiriličnom pismu.